Rec.: Tomasz Szyszka: Listy różne ku chwalebnej ciekawości i chrześcijańskiemu zbudowaniu służące jezuickich misjonarzy z Ameryki Hiszpańskiej. [Transkrypcja tekstu i komentarz językowy: Stanisław Szczęsny]. Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2015 („Kościół w Ameryce Hiszpańskiej”, t. 3), 338 s., ISBN 978-83-63266-99-8.
Historia Towarzystwa Jezusowego stanowi integralny składnik dziejów nowożytnej kultury europejskiej. Trudno sobie wyobrazić nawet najbardziej pobieżne opracowanie dotyczące rzeczywistości społecznej, politycznej i kulturalnej Europy w XVI oraz XVII wieku, a także i późniejszych stuleci bez włączenia w obręb refleksji badawczej inicjatyw, które narodziły się w środowisku jezuickim.
W przypadku niektórych gałęzi kultury można byłoby wręcz mówić o wykształceniu odrębnego – jezuickiego właśnie – kodu odnoszącego się do poszczególnych dziedzin i dyscyplin, gdzie dostrzec można proces transmisji rozlicznych elementów duchowości zakonu. Wypadałoby tu wymienić najbardziej ewidentne przykłady, jak choćby sztuka i architektura, szkolnictwo, literatura, filozofia. W każdym z tych obszarów członkowie zgromadzenia starali się o stworzenie nowatorskich rozwiązań, tak aby hołdując zasadzie świadomego pragmatyzmu, sprawnie realizować podstawowe dyrektywy ideowe, światopoglądowe i religijne, których swoistym zwieńczeniem były Konstytucje Towarzystwa Jezusowego. To w tym bowiem dokumencie sformułowany został fundamentalny cel zgromadzenia: „[…] z pomocą łaski Bożej nie tylko zajmować się zbawieniem własnych dusz, ale również usilnie – z tą samą łaską – starać się o zbawienie i doskonalenie bliźnich”.
Można byłoby zatem stwierdzić, że praktyka ewangelizacyjnego apostolstwa zakonu związana była bezpośrednio z realizacją podstawowego celu całego zgromadzenia. Z owego zapisu wynikały bardzo konkretne zobowiązania natury misyjnej, którym nadano oficjalną formułę w postaci tzw. redukcji jezuickich. Naturalnie, apostolski charakter aktywności jezuitów obejmował również misje ludowe w obrębie poszczególnych prowincji narodowych jednak najbardziej spektakularne sukcesy chrystianizacyjne odniosło Towarzystwo na płaszczyźnie misji zagranicznych (pozaeuropejskich) – dość przywołać w tym miejscu postać Michała Boyma, polskiego jezuity-misjonarza na obszarze Chin7. Przy czym misje jezuickie działały również w innych krajach azjatyckich, a także na obszarze Afryki oraz Ameryki Łacińskiej (…)